Ücretlilerin satın alma güçleri enflasyon nedeniyle aşınmaktadır. Yapılması gereken zorunlu harcamaları karşılamakta yetersiz kalan ücret gelirleri nedeniyle hayat pahalılığı dar gelirlinin peşini bırakmıyor.
Herkesin harcama sepeti aynı olmadığından yaşanan enflasyon da herkes için farklı oluyor. Dar ve sabit gelirli kesimlerin etkisini en fazla hissettiği enflasyon göstergesi gıda fiyatlarındaki hızlı yükseliştir. Bir buçuk yıldan fazla süredir gıda enflasyonu yüksek seyrediyor. Bu durum sabit gelirlilerin ücret ve maaşlara yapılan zamlara rağmen büyümeden pay almak bir yana alım gücünü düşürüyor. Buna bağlı olarak örneğin son bir ayda ortalama 50 TL, son bir yılda %150 artan kırmızı eti tüketmek düşük gelirli vatandaşlar için mümkün olmuyor. Sadece hayvansal ürünler değil mutfakta en fazla tüketilen gıdalardan kuru soğan ve patates fiyatları da son bir yılda iki katına kadar artmış durumda. Üstelik dünyada gıda fiyatları BM Gıda ve Tarım Örgütü’ne (FAO) göre bir yıldır aralıksız her ay düşerek %20 azalmış olmasına rağmen…
Dar ve sabit gelirli kesimler açısından enflasyonun önlenmesi ve giderek düşürülmesi önem taşımakla beraber asıl olan gelirlerin daha fazla artması ve insana yakışır harcamayı karşılayacak seviyede olmasıdır. Günümüzde temel sorun geçim sıkıntısıdır. Gıda alışverişlerinde bile kilogramdan,grama ve tane ile alışverişe göre hayatını idame ettirmek durumunda kalmış olan vatandaş, temel tüketimlerinden daha fazla kısamaz hale gelmiştir.
| Çizelge 1: Dört Kişilik Ailenin Açlık ve Yoksulluk Sınırı (TL/Ay)* | ||||
| Nisan2022 | Aralık2022 | Mart 2023 | Nisan 2023 | |
| Yetişkin Erkek Gıda Harcaması | 1.609,02 | 2.451,55 | 2.880,56 | 3.041,61 |
| Yetişkin Kadın Gıda Harcaması | 1.276,10 | 1.951,20 | 2.331,77 | 2.475,49 |
| 15–19 Yaş Grubu Çocuk Gıda Harcaması | 1.588,40 | 2.421,55 | 2.843,06 | 3.004,11 |
| 4–6 Yaş Grubu Çocuk Gıda Harcaması | 850,11 | 1.306,27 | 1.535,72 | 1.614,28 |
| Açlık Sınırı 4 Kişilik Aile (Gıda Harcaması) | 5.323,63 | 8.130,57 | 9.591,13 | 10.135,50 |
| Yoksulluk Sınırı 4 Kişilik Aile (Toplam Harcama) | 17.340,81 | 26.483,94 | 31.241,47 | 33.014,66 |
- Harcama tutarları, yuvarlama nedeniyle, toplamda farklı olabilmektedir.
TÜRK-İŞ Araştırmasının 2023 Nisan ayı sonucuna göre;
- Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapması gereken aylık gıda harcaması tutarı (açlık sınırı) 10.135,50 TL’ye,
- Gıda harcaması ile giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar için yapılması zorunlu diğer aylık harcamalarının toplam tutarı (yoksulluk sınırı)33.014,66 TL’ye,
- Bekâr bir çalışanın ‘yaşama maliyeti’ ise aylık 13.167,15 TL’ye yükseldi.
| Çizelge 2: Gıda Harcamasındaki Değişim % | ||||
| Nisan’22 | Aralık’22 | Mart’23 | Nisan’23 | |
| Bir Önceki Aya Göre Değişim Oranı | 8,02 | 4,41 | 1,76 | 5,67 |
| Bir Önceki Yılın Aralık Ayına Göre Değişim Oranı | 29,91 | 98,41 | 17,96 | 24,65 |
| Son On İki Ay İtibariyle Değişim Oranı | 85,02 | 98,41 | 94,62 | 90,38 |
| On İki Aylık Ortalamalarla Değişim Oranı | – | 106,28 | 114,03 | 115,74 |
TÜRK-İŞ’in verilerine göre “mutfak enflasyonu”ndaki değişim Nisan 2023’te şu şekildedir:
- Ankara’da yaşayan dört kişilik bir ailenin “gıda için” yapması gereken asgari harcama tutarındaki artış bir önceki aya göre % 5,67 oranında gerçekleşti.
- Dört aylık değişim oranı ise % 24,65 tespit edildi.
- Son on iki ay itibariyle değişim oranı % 90,38 oldu.
- On iki aylık ortalamalara göre değişim oranı % 115,74 olarak hesaplandı.
TÜRK-İŞ hesaplamasında temel alınan ve doğrudan piyasadan derlenen fiyatlara göre, gıda ürünlerinde Nisan 2023 itibariyle gözlemlenen değişim harcama gruplarına göre şu şekilde oldu:
● Süt, yoğurt, peynir grubunda;
Süt ve yoğurt fiyatları sınırlı düzeyde azalırken, peynir fiyatı biraz artmıştır.
● Et, tavuk, balık, yumurta, kuru baklagiller, yağlı tohum ürünlerinin bulunduğu grupta;
Bu gruptaki tüm hayvansal protein kaynaklarında yüksek fiyat artışı yaşadı. Ortalamada ilk kez balık 140 TL’yi, dana eti 300 TL’yi, kuzu eti ise 350 TL’yi geçerek rekor kırdı, yumurtanın tanesi 3,5 TL’ye dayandı. Bir ayda balık, kuzu, dana, tavuk, yumurta fiyatı sırasıyla %9, %21, %25, %11, %3 zamlandı. 15 Nisan’da başlayan açık deniz av yasaklarının başlamasıyla tezgâhlarda balık çeşitliliği azaldı. Yeşil mercimek değişmezken kırmızı mercimeğin ortalama kilogram fiyatı %5 geriledi. Nohudun fiyatı sınırlı düzeyde düşerken kuru fasulyenin fiyatı %3, yağlı tohumların %8 oranında arttı.
● Ekmek ve tahıllar grubunda;
Bir ayda pirinç ve un fiyatlarında sınırlı düzeyde artış gözlemlendi. Bulgur %4, makarna %5 zamlandı. İrmik fiyatı %4 düştü. Ramazan ayı sonrası, Ankara’da ekmek fiyatı bu ay değişmedi.
● Taze sebze-meyve grubunda;
Semt pazarlarında yeşil soğan, kıvırcık gibi salata yeşilliklerinin ve pırasa, lahana gibi yeşil yapraklı sebzelerin fiyatları sırasıyla %20, %15 arttı. Gıda sepetinde bu ayın zam bökesi %40’lık artışla 30 TL’ye kadar çıkan kuru soğan olurken onu vatandaşın karnını doyurabilmek için tercih ettiği en temel besinlerden olan % 33 ile patates izledi. Örtü altı sebzelerden patlıcan, kabak, domates ve salatalık fiyatları düşerken biber zamlandı. Fasulye ortalama 33 TL’den semt pazarlarında kendisine yer bulurken bakla ve bezelye fiyatları geriledi. Balkabağı ve limon bu ayda da zamlandı. Kış meyvelerinden mandalina ve greyfurt tezgâhları terk ederken portakal fiyatı değişmedi, armut fiyatı düştü. Geçen ay en az 40 TL’den pazarlarda satılmaya başlayan çilek bu ay 20 TL’ye kadar geriledi. Erik, yenidünya, çağla gibi yeni yaz meyveleri ortalama 45 TL’den satılmaya başladılar. Yerli muzun fiyatı 25 TL’ye kadar yükselirken ithal muz çok yüksek fiyatı sebebiyle alışverişlerde görücüye çıkamadı. Ortalama sebze (ana yemekleri tamamlayan maydanoz, kıvırcık vb. salata yeşillikleri dâhil değildir) kg fiyatı 20,26 TL, ortalama meyve kg fiyatı 19,02 TL oldu. Hesaplamada 26’sı sebze ve 6’sı meyve olmak üzere toplam 32 üründeki fiyat değişimi dikkate alındı. Ortalama meyve-sebze kg fiyatı bu ay 18,65 TL olarak tespit edildi (Ana yemekleri tamamlayan maydanoz, kıvırcık gibi salata yeşillikleri bu hesaplamada “Ortalama Meyve-Sebze Fiyatı”na dâhil edilmektedir).
● Temel yağ ürünlerinin bulunduğu grupta;
Son bir ayda ortalama ayçiçek yağı, tereyağı, margarin ve zeytinyağı fiyatları sabit kaldı.
● Son grup içinde yer alan gıda maddelerinden;
Tuz hafif düzeyde; yeşil zeytin %4, pekmez %6 zamlandı. Siyah zeytin, çay, reçel fiyatları düşük seviyede; bal %4, salça %5 geriledi. Ihlamur, şeker ve baharat fiyatları sabit kaldı.
